Kladderadatsch.

In de berichtgeving over de kredietcrisis viel meermaals het woord ‘Kladderadatsch’, dat net als Krach (zie mijn blog van 12 oktober) afkomstig is uit het Duits. Overigens kwam dit woord gedurende de laatste twee jaar maar liefst 73 keer voor in de digitale persdatabanken. Ik citeer een recent voorbeeld uit de Volkskrant van 20 september jl.: “Maar om een financiële kladderadatsch te voorkomen heeft de regering-Bush nu juist besloten tot een staatsinterventie die haar weerga niet kent.”

Kladderadatsch betekent –U raadt het al- totale inéénstorting, crash, tenminste in deze context. Vaak wordt het voorafgegaan door het bijvoeglijk naamwoord ‘grote’.
In ons taalgebied werd het woord al opgetekend in 1931. Het werd echter vooral populair in de jaren zestig (het hippietijdperk), toen drop-outs (in Nederland: provo’s) zich meer en meer begonnen af te zetten tegen de kapitalistische maatschappij die volgens hen op instorten stond. Tijdens de tweede wereldoorlog werd het wel eens gebruikt om de oorlog mee aan te duiden. Zo schreef Piet Bakker in zijn volksroman ‘Zo was het’ (uit 1962): ‘Stel eens, dat ik toevallig op Java zou zijn, en dat de grote kladdera­datsch begint ...’

In het Duits heeft het woord echter meerdere betekenissen, gaande van ‘chaos, debacle’ tot ‘schandaal’, ‘militaire nederlaag’ en ‘zootje’.
Het was de Duitse socialistenvoorman August Bebel (1840-1913) die de uitdrukking bij onze oosterburen populair maakte aan het eind van de negentiende eeuw. De stijgende werkloosheid, de verdere industrialisering en de grotere stakingsbereidheid waren voor hem tekens van de dreigende ineenstorting van de burgermaatschappij: de grote Kladderadatsch. Die crisis zou volgens hem de weg vrij maken voor het socialistische tijdperk. Het woord bestond echter al voordat Bebel van zich liet spreken, vooral als tussenwerpsel, in de zin van ‘bons, plof, smak’. Sinds ca. 1848 was Kladderadatsch ook de titel van een Berlijns weekblad. Meer dan waarschijnlijk is het ook een Berlijns woord. Wat men in Berlijn ‘Kladderadatsch’ noemde, werd in Wenen ‘Pallabatsch’ genoemd.