Dood vogeltje.

Zondagmorgen werd ik wakker met een ‘houten kop’, het resultaat van een stevig drinkgelag de avond ervoor. Vlamingen gebruiken deze uitdrukking wel eens voor een fikse kater. Onlangs ontdekte ik dat Nederlanders ontwaken met ‘de smaak van een dood vogeltje in de mond’. Het dood vogeltje kan soms ook een dood katje zijn. Rare jongens die Nederlanders!

De beeldspraak verwijst naar de slechte smaak die je in de mond krijgt, te wijten aan overmatig drankgebruik. ‘Alsof een dood vogeltje over je tong heeft gepiest’, dat zegt men ook wel eens. Er zit vaak veel humor in de volkstaal.

Ook de Britten kennen er wat van. Drankorgels en pimpelneuzen voelen zich soms alsof ‘een kat in hun mond heeft gejongd’ (to feel as if a cat has kittened in one’s mouth). Die uitdrukking stamt naar het schijnt al uit de late 19^de eeuw. Er bestaan talrijke varianten: to feel like death warmed up (like a warmed-up corpse, death on a bun/ cracker; to feel like a fresh-boiled owl (like a stewed monkey).

In ons taalgebied is ‘de smaak in z’n mond van een dood katje’ wellicht ouder dan de variant met het vogeltje. De vergelijking met het katje werd al opgetekend in 1934, die met het vogeltje vinden we terug in de jaren zestig van vorige eeuw, maar mogelijk is de frase veel ouder. Het WNT, het grootste Nederlandse woordenboek, kent beide uitdrukkingen echter niet. De spreekwoordenboeken en Van Dale doen er eveneens het zwijgen toe.

Wie ergens als een dood vogeltje bijzit, verkeert echter in een totaal ontredderde situatie, is volkomen hulpeloos. In 1991 lazen we in NRC Handelsblad:
“Zwaar getekend, bevangen door de kou, rolde de Italiaan over de eindstreep in Bormio. Terwijl verzorgers zijn rillende lichaam warm wreven en in een deken wikkelden, stond Chioccioli erbij als een dood vogeltje.”