Ammehoela.

“De overheid staat op de bres voor de zwakken? Ammehoela.”
Deze zin stond midden jaren tachtig van vorige eeuw in het Parool. Ammehoela is goed Hollands voor ‘daar geloof ik niks van’ of ‘daar komt niets van in’, ‘nooit van m’n leven’. Het is een standaard­kreet die twijfel, ongeloof of afwijzing uitdrukt.

Riemer Reinsma nam ‘ammehoela’ op in zijn woordenboek van Neologismen (1984) maar een nieuwvorming was het destijds niet. Deze aan de volksmond ontsproten uitdrukking was al in de jaren twintig courant, vnl. onder de schoolgaande Nederlandse jeugd.
In een Amsterdamse revue uit 1928, waarvan de dialoog vaak wordt toegeschreven aan revuekomiek Johan Buziau (geestelijke vader van het woord foetsie), komt de uitroep al voor. Tijdens een tweespraak zegt iemand: Ik ben de koning, waarop een ander antwoord: Ha, ha jij koning? Aan me hoela.
Dit gezegde ging dan gepaard met een handklap op de naar achteren gestoken bil. Repliek van de eerste spreker: Ja, ik ben koning Amenhoellah.
Ook Wim Sonneveld gebruikte de uitdrukking al in een liedje in 1947.

Maar wellicht heeft Jasperina de Jong de kreet bij het grote publiek bekend gemaakt, en wel met de titelrol in Cy Colemans musical ‘Sweet Charity’, een stuk dat in 1969 voor het eerst opgevoerd werd. In deze show ging de uitroep vergezeld van de traditionele bilklap, alsof de actrice wou zeggen: ‘an me reet’ (een volkse uitdrukking voor ‘dat nooit’).

Ammehoela is echter niet alleen een nette variant voor dit laatste, het is tevens een zinspeling op de voormalige koning van Afghanistan, Amanoellah, die in de jaren twintig van de twintigste eeuw menigmaal in het brandpunt van de belangstelling stond.
Nu is de overname van exotische namen en functies in ons taalgebruik zeker niet merkwaardig. Het woord snoeshaan bijvoorbeeld is volgens sommigen afgeleid van de Soesoehoenan, de vorst van Soerakarta op Java.

En zo stond koning Amanoellah aan de wieg van de volkse uitdrukking ‘ammehoela’, ook wel ‘an me hoela’.
Zo schreef W.F. Hermans in ‘Uit talloos veel miljoenen’ (1981): In Rusland is het heerlijk! In het Arbeidersparadijs! Me hoela!

Amanoellah (1892-1960) besteeg de troon in 1919 (nadat zijn vader werd vermoord). Na een inval in voormalig Brits-Indië herkreeg Afghanistan zijn soevereiniteit en bekwam de koning veel aanzien onder zijn volk. Hij stond echter voor een heidens karwei: het land hervormen naar westers model. In 1923 voerde hij een grondwet in. Tevens stimuleerde hij het onderwijs en schafte hij de veelwijverij af. Kinderhuwelijken werden verboden. De radicale hervormingen werden door de bevolking niet altijd in dank aanvaard, vooral niet toen iedereen in Kabul verplicht werd westerse kledij te dragen. Dat bleek een brug te ver want toen ging het volk twijfelen aan de trouw van de koning aan de islam. Na een opstand deed Amanoellah in 1928 troonsafstand ten gunste van zijn oudste broer, Inajatoellah. Toen bleek dat de nieuwe koning al binnen drie dagen was afgetreden, probeerde hij de troon opnieuw te bestijgen maar werd verslagen. Hij vestigde zich definitief in Europa (te Rome) waar hij regelmatig in society-kringen werd gesignaleerd. Dat maakte hem tot mikpunt van de boulevardpers. De bilklap die de uitroep ‘ammehoela’ op het podium begeleidde, moest wellicht duidelijk maken dat de koning van zijn volk een schop onder het achterste had gekregen. We hebben hier dus duidelijk te maken met een eponiem, een Oudgrieks woord dat ‘naamgevend’ betekent.